مالیات بر ارزش افزوده، مالیاتی است که کلیه عرضه کنندگان کالاها و خدمات به عنوان مودیان نظام مالیاتی باید علاوه بر بهای کالا یا خدمت عرضه شده، به صورت درصدی از بهای فروش کالا یا خدمات، در زمان فروش از خریداران اخذ و به صورت دوره ای(فصلی) به سازمان امور مالیاتی کشور واریز نمایند. این نوع مالیات، نوعی مالیات چند مرحله‌ای است که در مراحل مختلف زنجیره‌ی واردات، تولید و توزیع از هر فعال اقتصادی زنجیره به فعال اقتصادی بعدی انتقال می‌یابد تا در نهایت به مصرف کننده‌ی نهایی منتقل و از سوی وی پرداخت ‌شود، بنابراین پرداخت‌ کنندگان واقعی این مالیات، مصرف کنندگان کالاها و خدمات هستند و عناصر حاضر در زنجیره تنها عامل انتقال این مالیات به مصرف کننده نهایی خواهند بود که وجهی را به عنوان مالیات بر ارزش افزوده از محل درآمدهای خود نمی‌پردازند.
در حال حاضر مالیات بر ارزش افزوده به عنوان مترقی ترین و پرکاربردترین نظام مالیاتی در جهان شناخته می شود. که مطالعات و گزارش های کشورهای مختلف از نظام مالیاتی مزبور نشان از رضایت مندی از برقراری این نوع مالیات دارد و مزایای متعددی برای آن بیان می کنند که در ادامه به برخی از مهمترین آنها اشاره می کنیم:
- مالیات به‌عنوان یکی از منابع اصلی درآمد دولت‌ها، درتمام کشورهای جهان ازجایگاه ویژه و اهمیت والایی برخورداراست، به‌طوری که هرکشوری برای ساختن زندگی بهترشهروندان خویش سعی در گرفتن مالیات به‌مطلوب‌ترین شکل ممکن از مردم دارد که در حال حاضر مالیات بر ارزش افزوده مناسب ترین روش نسبت به روشهای دیگر مالیات ستانی شناخته می شود.
- به دلیل گستردگی پایه مالیاتی که مالیات بر ارزش افزوده دارد می توان آنرا با نرخهای پایین تری در مقایسه با سایر مالیاتها وضع نمود بدین معنی که به منظور جمع آوری حجم مشخصی از در آمد مالیاتی با استفاده از مالیات بر ارزش افزوده احتیاج به نرخ مالیاتی کمتری در مقایسه با سایر انواع مالیات می باشد.این امر می تواند از یک سو انگیزه های فرار در پرداخت مالیات را کاهش داده و از سوی دیگر تحقق در آمد مالیات هدف را با اطمینان بیشتری امکان پذیر سازد.
- یکی دیگر از مهمترین مزیت های مالیات بر ارزش افزوده در مقایسه با مالیات های دیگر، خود کنترلی آن است. بدین صورت که به طور معمول در نظام مالیات بر ارزش افزوده، مالیات پرداخت شده یک بنگاه در زمان فروش به خریداران اعلام می شود; زیرا بنگاه های خریدار در پی دریافت اعتبار مالیاتی و بستانکار کردن همان میزان از کل بدهی مالیاتی خود هستند. بنابراین با اجرای این قانون به دلیل خصوصیات آن، از فرار مالیاتی و اجتناب از پرداخت مالیات مضاعف جلوگیری می شود و چنانچه فراری هم صورت گیرد، به راحتی در زنجیره ی تولید و توزیع قابل شناسایی است.
- اعمال سلایق و نظرات شخصی چه از جانب مودیان و چه از سوی ممیزان مالیاتی، در محاسبه و اخذ مالیات به حداقل می‌رسد، زیرا از یک سو نرخ‌های مالیاتی مشخص بوده و از سوی دیگر فاکتورها به حداقل می‌رسد، زیرا فاکتورها با مدارک ارائه شده توسط فروشندگان کالاها و خدمات (با فرض صحت آنها) مبنای محاسبه مالیات قرار می‌گیرند. از این رو قدرت چانه‌زنی مودیان مالیاتی در کاهش میزان محاسبه مالیات موظف آنها، تقلیل خواهد یافت. در صورتی که در مورد سایر مالیات‌ها اختلاف نظرهای متعددی میان مودیان مالیاتی و ممیزان وجود دارد.
- مالیات بر ارزش افزوده می تواند موجبات افزایش قدرت رقابتی کالاهای تولید داخل را در بازارهای جهانی فراهم آورد با استقرار نظام مالیات بر ارزش افزوده و اعمال نرخهای مالیاتی صفر بر کالاهای صادراتی، تراز جاری و همچنین تراز پرداختها افزایش می یابند.
- با توجه به آنکه مالیات بر ارزش افزوده برخوردار از نرخهای پایین مالیاتی می باشد. به رغم آنکه ارزش افزوده حاصل از به کارگیری سرمایه را مشمول مالیات قرار می دهد ولی در مقایسه با نرخهای تصاعدی مالیات بر در آمد، بار مالیاتی کمتری ایجاد نموده و لذا می تواند موجبات تشویق سرمایه گذاری را فراهم سازد.
- از آن‌جایی که مالیات برارزش افزوده یک مالیات مدرن است اجرای آن به بهبود فن‌آوری و بهره‌وری از طریق مکانیزه کردن امور اداری در نظام مالیاتی و حساب‌داری مالیاتی کمک شایانی می‌کند.