فرار مالیاتی و اجتناب از پرداخت مالیات دو پدیده ای هستند که احتمالا قدمت آنها به خود پدیده مالیات ستانی بر می گردد. هر زمان و مکانی که حاکمان تصمیم به وضع مالیات گرفته اند، برخی افراد وبنگاهها نیز به دنبال فرار و یا اجتناب از پرداخت آن بوده اند.
فرار مالیاتی در حالت کلی اشاره به انجام اقدامات غیرقانونی از قبیل حساب سازی، عدم ارائه دفاتر رسمی، انجام فعالیتهای اقتصادی زیرزمینی و... به منظور فرار از پرداخت مالیات دارد. برخی از دلایل فرار مالیاتی عبارتند از:هنجارها و کنش های اجتماعی، عدالت مالیاتی، عدم گسترش فرهنگ مالیاتی در جامعه، عدم مبادله اطلاعات کامل، نبود سیستم نظارت و پیگیری در اخذ مالیات، عدم استقبال از خود اظهاری، ضعیف بودن ضمانتهای اجرایی،وصول مالیات، مشکلات مربوط به تشخیص علی الراس مالیات، قوانین پیچیده و متعدد، عدم شناسایی مودیان و مستند نبودن میزان درآمد آنها، وجود معافیتهای وسیع و متنوع
پیامدها و آثار فرار مالیاتی بسیار وسیع است.فرار مالیاتی منابع مالی دولت را کاهش می دهد. درنتیجه، دولت با کمبود بودجه مواجه خواهد شد، در این صورت وظایف ومسئولیت هایی خرد وکلان از دولت انتظار می‏رود در حالی که منابع لازم برای عمل به آنها وجود ندارد.غالب این مسئولیت ها یا برای بخش خصوصی جذابیت سرمایه گذاری ندارد یا اینکه ظرفیت‏ها وپتانسیل های لازم برای عمل به آن را ندارند. تامین امنیت وحفظ یکپارچگی کشور،توسعه آموزش عمومی وتامین امکانات وفراهم نمودن تسهیلات لازم، گسترش ورزش همگانی وتقویت ورزش قهرمانی،توسعه بهداشت وافزایش سطح سلامت شهروندان، گسترش و نگهداری از راههای ارتباطی،تامین انرژی وسرمایه گذاری در انرژی های جایگزین از جمله این موارد هستند.خلاء وکاستی در هر یک از این حوزه ها می تواند آثار وپیامدهای عمیقی بر جامعه داشته باشد
همچنین این امکان وجود دارد که فرار مالیاتی، باعث نارسایی در توزیع عادلانه درآمد و انباشت ثروت برای گروه های خاص شده و درنتیجه منجر به افزایش تنش های سیاسی و اجتماعی شود.گروهی که برخوردار هستند و به منابع دسترسی دارند هرروز غنی تر وقوی تر شوند و در مقابل گروهها واقشاری که از این منابع استفاده نمی کنند هر روز عرصه های بیشتری را از دست بدهند.این مسئله بر تصور شهروندان از عدالت اجتماعی تاثیر می گذارد.
هرچند عوامل متعددی بر فرار مالیاتی تاثیر می گذارند ولی به نظر می رسد فاکتورهای اجتماعی در این زمینه تاثیر بیشتری دارد و شاید پس از ریشه یابی بسیاری از مسائل به عوامل اجتماعی رسید.فرهنگ مالیاتی یکی از این عوامل است، فرهنگ مالیاتی مجموعه ای از طرز تلقی، بینش،آرمان ها، ارزش های اجتماعی، آگاهی ورفتار افراد در خصوص مالیات است.پایین بودن سطح فرهنگ مالیاتی به ویژه هنگامی که با انگیزه سودجویی وسوداگری برخی افراد جامعه همراه شود می تواند نقش موثری در کاهش میزان مالیات‏های وصولی و افزایش فرار مالیاتی داشته باشد.از این رو یکی از ضرورت های نظام مالیاتی کارآمد، اشاعه ورشد فرهنگ مالیاتی یا مردمی کردن مالیات هاست.نظام مالیاتی باید عوامل انگیزشی وتشویق کننده تمکین داوطلبانه را کشف وتقویت وعوامل ضد تشویقی آن را شناسایی ومحدود کند.در سالهای اخیر ارائه خدمات مناسب مالیاتی وفعالیت های اطلاع رسانی وفرهنگ سازی سعی در تشویق مودیان به رعایت قوانین مالیاتی شده است.اما فرهنگ سازی مالیاتی شاید در برخی موارد کارساز نباشدو برخی افراد به هیچ شیوه ای نخواهند اقناع شوند و با دلایل و انگیزه‏های متفاوت اقدام به فرار مالیاتی کنند. بنابراین دوشادوش فرهنگ سازی مالیاتی تلاش هایی برای تعریف فرار مالیاتی ومشخص کردن مصادیق آن صورت گرفته است، قانون‌گذار پس از اصلاحات مکرر قوانین مالیاتی در ماده 274 اصلاحیه قانون مالیات های مستقیم مصوب 1394 این پدیده اقتصادی را جرم‌انگاری و کیفر حبس برای آن پیش‌بینی نموده است.
دیدگاه واقع بینانه در مورد فرار مالیاتی این است که این پدیده ضد اجتماعی همیشه وجود خواهد داشت تا جایی که مالیات وجود دارد تلاش برای فرار ازآن نیز وجود دارد. مسئله مهم کاهش زمینه ها وعوامل آن ومسدود کردن روشهای آن است، امر خطیری که مجموعه وسیعی از فعالیت ها وهمکاری های بخش های گوناگون جامعه را می‏طلبد، قوانین دقیق،شهروندان آگاه، اهرم های نظارتی قوی و ضمانت های اجرایی از جمله این عوامل هستند.